Ας μετρηθούμε

Καταλαβαίνω ό,τι μετρώ - έτσι το φέρνω στα μέτρα μου. Ο χάρτης, απ' αυτή τη σκοπιά, είναι μια εφεύρεση που αποτυπώνει εύγλωττα την αγωνία μας να φέρουμε "στ' ανθρώπινα μέτρα", όπως συχνά λέμε, και να κατατάξουμε το μεγάλο ή διαφορετικό και γι'αυτό το λόγο δυσνόητο. Οι αριθμοί, τα μέτρα και οι κλίμακες είναι διαρκώς παρόντα στην καθημερινότητά μας: ορίζουν (εξηγούν, ταξινομούν) τη φύση και ορίζουν/διαφεντεύουν τις πράξεις μας ή τις σκέψεις μας. Τώρα τελευταία, μάλιστα, που μας βομβάρδισαν ανηλεώς τα προεκλογικά ποσοστά, ταλανιστήκαμε από το άγχος (και το άχθος) των αριθμών. Θα σημειώσω εδώ αυτό που μ' εντυπωσίασε στα μαθηματικά του Λυκείου, ότι δηλαδή υπάρχουν οι πραγματικοί αριθμοί (ρητοί, ακέραιοι) αλλά υπάρχουν και οι μιγαδικοί (μπάσταρδοι, πραγματικοί και φανταστικοί ταυτόχρονα): διπλό το χτύπημα της τυραννίας!

Οι επιστήμες που εξετάζουν και εξηγούν τον κόσμο και τον άνθρωπο (π.χ. η βιολογία, η φυσική, η ιατρική) έχουν ως βάση τους την παρατήρηση και τη μέτρηση. Τα εργαλεία αυτά είναι το μέσο για την κατάταξη, τον ακριβή προσδιορισμό και τελικά την κατανόηση. Μπορεί να μετρούμε και ν' ανακαλύπτουμε μυριάδες διαφορετικά σώματα (π.χ. αστρικά, φυτικά, ζωικά) και παραλλαγές τους, όμως όλα μαζί συνυπάρχουν και χαρτογραφούν ένα σύνολο. Και είναι ωραία η ιδέα ότι αυτά που μετρούμε και ορίζουμε ως διαφορετικά δεν είναι και διαχωρισμένα ή για να το πώ αλλιώς ξεκομμένα το ένα απ' το άλλο. Γύρω μας όλα τα πράγματα συναντιούνται.

Η παρούσα ανάρτηση έχει σαν κέντρισμα την αμήχανη επικαιρότητα, τόσο εκτός των συνόρων (τα γεγονότα στο Παρίσι) όσο και εντός αυτών (προεκλογική περίοδος). Μας απασχόλησαν μετρήσεις, αριθμοί και υπολογισμοί, μα εγώ θα σταθώ σε ένα μέγεθος ενότητας και συνοχής: τέσσερα εκατομμύρια Γάλλοι κατέβηκαν στους δρόμους στη Γαλλία, διαμαρτυρόμενοι απέναντι στο φονικό παραλογισμό.

Αφετηρία, λοιπόν, η ιδέα ότι η μέτρηση (ο προσδιορισμός) φέρνει τη γνώση κι αυτή με τη σειρά της την κατανόηση και τη συνοχή. Παραμυθητική η ανάρτηση και σχηματική, ξεκινά με μια ταινία του Billy Wilder με τίτλο The Apartment (Το διαμέρισμα) του 1960. Η ταινία αρχίζει με την απαρίθμηση δεδομένων: ο ήρωας αφηγείται ότι εργάζεται σε μια ασφαλιστική εταιρεία η οποία απασχολεί στο κεντρικό της κατάστημα 31.259 υπαλλήλους(!). Η εταιρεία καταλαμβάνει ένα θηριώδες κτίριο, σαν αυτό της φωτογραφίας που ακολουθεί.

Το Chrysler Building, "η πόλη με τα χίλια παράθυρα". Αρχές δεκαετίας 1930.

 

Ο ήρωας της ταινίας κάνει μάλιστα την παρατήρηση ότι ο αριθμός των υπαλλήλων αντιστοιχεί στον πληθυσμό μιας πόλης του Τέξας. Μας δίνει, έτσι, το στίγμα της ζωής του σ' ένα κτίριο-πόλη "των χιλίων παραθύρων", όπως αναγράφεται στη λεζάντα της φωτογραφίας. Ο γίγας, μετά την περιγραφή του, παραμένει το ίδιο μεγάλος - απλά τώρα τον κατέχουμε, είναι πιο οικείος. Είναι οριοθετημένος και συνακόλουθα πιο εύπεπτος: ένας τεράστιος περιστερεώνας,  όπως ο παρακάτω πίνακας μιας χρηματιστηριακής εταιρείας στη Νέα Υόρκη. Στα εκατοντάδες κουτάκια τα δεδομένα και οι αριθμοί εναλλάσονται με ταχύτητα και μπροστά στα μάτια των παρευρισκόμενων ακόμα και τα άυλα (όπως οι αξίες του χρηματιστηρίου) ορίζονται, μετριούνται κι αποτυπώνονται.

Νέα Υόρκη. Γραφείο χρηματιστηριακής εταιρείας. Δεκαετία 1930.

Η δίψα μας για ταξινόμηση και προσδιορισμό μας οδηγεί να πραγματοποιούμε μετρήσεις με πάθος. Τα δεδομένα που συγκεντρώνουμε "ταΐζουν" ηλεκτρονικούς υπολογιστές, γεμίζουν πίνακες και εικονογραφούν άτλαντες. Ανάμεσα στους άτλαντες οι πιο συναρπαστικοί ίσως είναι εκείνοι που περιγράφουν το σπουδαιότερο εργαλείο που έχουμε στα χέρια μας: το ανθρώπινο σώμα.

Αφρική, μέτρηση ύψους γυναίκας. Αρχές 20ού αιώνα.

Αφρική, μέτρηση ύψους άνδρα. Αρχές 20ού αιώνα.

Αθήνα, 1935c. Μαιευτική κλινική Πούμπουρα, ο μαιευτήρας φωτογραφίζεται με το νεογνό - κλίμακα ο ίδιος. Μία από τις πολλές λήψεις νεογνών που κρατούσε στο αρχείο του ο μαιευτήρας. Αρχείο Δημητρίου Πούμπουρα (ΦΑ 08.08.094)

Η δομή του ανθρώπινου σώματος και οι σχετικές μετρήσεις είναι αντικείμενο σπουδής με ιστορία πολλών αιώνων που γέννησε έντονες συζητήσεις (ιατρικές, θεολογικές), ειδικά όταν "ανακαλύφθηκαν" οι άλλες ήπειροι και οι διαφορετικές φυλές ανθρώπων. Εδώ έγιναν μετρήσεις πολλές, από κάποιους με σκοπό ν' αποδειχθεί η διαφορά και από άλλους για να υπογραμμιστεί η ομοιότητα. Οι ίδιοι αριθμοί φορτίζονταν με διαφορετικές αλήθειες.

Μετρήσεων συνέχεια, γιατί όταν κάτι το κατανοήσουμε, τότε μπορούμε ν' αναμετρηθούμε μαζί του: με την αρρώστια, τη βλάβη. Έτσι, από τα αμφιθέατρα (χειρουργικά/ανατομίας) και τα εργαστήρια όπου παράγεται η γνώση, περνάμε στα νοσοκομεία, στην εφαρμογή.

Παρίσι, 1932. Το αμφιθέατρο ανατομίας ή χειρουργικής του νοσοκομείου παίδων Necker. Αρχείο Δημητρίου Πούμπουρα (ΦΑ 08.04.104)

Αθήνα, 1935c. Μαιευτική κλινική Πούμπουρα - Μετρήστε τα εργαλεία! Αρχείο Δημητρίου Πούμπουρα (ΦΑ 08.04.258)

Άλλα σώματα -άψυχα- απασχολούν εξίσου το πάντα περίεργο είδος μας: η βιομηχανία οδηγείται από τις τεχνολογικές ανακαλύψεις (κυρίως την κατανόηση των νόμων της φυσικής και της χημείας). Από τις πρώτες ύλες και με οδηγό τα νούμερα και τις μετρήσεις προχωρούμε στην κατασκευή.

Γερμανία, δεκαετία 1910. Μοντέλο μετατροπής αυτοκινήτου σε θωρακισμένο όχημα. "Ένα πραγματικό τανκ ζυγίζει 10.000 κιλά. Αυτή η κατασκευή από λαμαρίνα και χαρτόνι ζυγίζει 80 κιλά".

 Θα μπορούσαμε να πούμε πολλά. Σταματώ σε μια περιοχή που είν' αδύνατο να μετρηθεί, που καμιά εξίσωση, μικρόμετρο, εξάντας ή θεοδόλιχος δεν μπορούν να περιγράψουν: τον Άλλο κόσμο. Εκεί στέκουμε αμήχανοι και όταν κάποιος πεθαίνει "αναμετριέται" με το θάνατο.

 

Γ. Κολόμβος, 1880c. νεκρικό πορτραίτο. (Συλλογή φωτογραφιών post mortem).

Αν ξεκινήσουμε από την ιδέα ότι δεν μετρούμε για να διαχωρίσουμε, αλλά για να κατανοήσουμε καλύτερα το πολυποίκιλο σύνολο που είναι ο κόσμος μας ίσως οι μετρήσεις να σταματήσουν να μας τρομάζουν τόσο. Οι εικόνες που παρουσιάστηκαν στην ανάρτηση δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους. Προέρχονται, οι περισσότερες, από εντελώς διαφορετικές συλλογές του Aρχείου. Δείχνουν, όμως, ότι τα ανθρώπινα ενδιαφέροντα, οι ιδέες, οι αφετηρίες τους και οι τρόποι που οι τροχιές τους διασταυρώνονται είναι - ευτυχώς - αμέτρητα.

Ματθίλδη Πυρλή